مسجد بی نظیر جامع گوهرشاد و هنرهای قدسی معماری
حسین زمرشیدی
مسجد جامع گوهرشاد که بانی آن «گوهرشاد آغا» است، سرشار از هنرهای قدسی معماری ایران زمین، بنا شده است. این مسجد دارای چهار ایوان است. ایوان جنوبی و اصلی آن که ایوان مقصوره نامیده می شود، سرشار از هنرهای معماری، به خصوص کاشی کاری معرق با نقوش کاشی و آجر، گره هندسه نقوش، انواع کتیبه های خطوط ثلث، کوفی، نسخ و ... و انواع گلچین، گره و خط معقلی، رسمی بندی، نقوش بند رومی و ... و بالاخره محراب نفیس و منبر چوبی منبت و گره و هنرمندی درودگران فوق العاده پرکار است. مقرنس بندی های تخته به تخته منحصر به فرد، سبب شهرت جهانی این مسجد شده است. پیش خوان سازی ایوان از کتیبه بندی های متعدد و متنوع است و دو گلدسته منقوس برجسته مدور، در نما از سطح زمین تا انتهای ایوان و رخ بام، با اسماء هزارگانه جلاله «الله» مزین شده است. ادامه گلدسته سازی و به خصوص گنبد اگون، با نقوش گلچین معقلی و خطوط بنایی، عظمت مسجد را دو چندان ساخته است. دو ایوان شرقی و غربی کاملا مشابه یکدیگر، با استفاده از ازاره سازی ها، اسپرسازی های آجر و کاشی، سرپایه سازی ها، طاق نماسازی ها و غرفه سازی ها و پشت بغل سازی ها و با نقوش گوناگون زیبا ساخته شده است که در مجموع، استفاده از خطوط بنایی سه رگی، ارزش های بی همتایی برای مسجد به وجود آورده است. ایوان قبله متصل به بارگاه رضوی، با ارزشهای گلچین های معقلی خوشه انگوری رفت و برگشت و خط بنایی سه رگی «رو، وارو»، از سوره مبارکه جمعه و بسیاری دیگر، این مسجد زیبا را به کمال مطلوب رسانیده است. غرفه بندی های دواشکوبه با طرح های گوناگون و نقوش کاشی کاری و بسیاری دیگر نیز، عظمت این مسجد را چند برابر ساخته است.
مطالعات شهر ایرانی اسلامی زمستان 1390
